Zielarskie Centrum Wiedzy

Fitoterapia wspierająca zapobieganie i przeciwdziałanie objawom ubocznym po przebyciu COVID-19 oraz innych chorób wirusowych układu oddechowego.

covid 19

Podstawowe informacje o patogenezie i przebiegu klinicznym COVID-19. 

     W grudniu 2019 roku odnotowano początki pandemii spowodowanej wirusem nazwanym przez WHO koronawirusem zespołu ostrej niewydolności oddechowej 2 (SARS-CoV-2), który wywołuje chorobę COVID-19. Pandemia wywołana przez koronawirus SARS-CoV-2  okazała się najbardziej śmiercionośna po pandemii grypy w 1918 roku. Czynniki ryzyka zwiększające podatność na zachorowanie to: starszy wiek, płeć męska i palenie tytoniu. Klinicznymi czynnikami ryzyka są natomiast choroby współistniejące, takie jak: otyłość, nadciśnienie tętnicze, cukrzyca, choroby serca i układu krążenia, przewlekła niewydolność nerek, choroby układu oddechowego. Im liczba czynników ryzyka oraz związanych z nimi patologii wzrasta, tym większe ryzyko złego rokowania dla pacjentów (Matławska I.). 

     Wobec braku konkretnych leków na COVID-19 zaistniała potrzeba poszukiwania metod alternatywnych. Wyniki dotychczasowych badań naukowych zwracają uwagę, że oprócz fitozwiązków – w walce z infekcją koronawirusem – może pomóc również suplementacja witamin oraz niektórych mikro- i makroelementów, które posiadają właściwości immunomodulujące, przeciwzapalne, przeciwutleniające i przeciwwirusowe (Mielcarek J.). 

Objawy i następstwa Covid-19 ze strony układu oddechowego 

     Ze względu na proces wnikania wirusa SARS-CoV-2 do komórek pneumocytów typu II  w tkance płucnej, to właśnie objawy ze strony układu oddechowego są najczęstsze  w przebiegu choroby COVID-19. O ciężkości przebiegu schorzenia decyduje nadmierna reakcja układu immunologicznego, która może wywoływać burzę cytokinową  i w konsekwencji prowadzić do uszkodzenia tkanki płucnej, dysfunkcji śródbłonka i objawów zaburzeń krzepnięcia (mikrozatorowości płucnej). 

     Pośród najczęściej występujących objawów w fazie przewlekłej określanej jako POST-COVID, występują: 

  • zmęczenie, obniżenie tolerancji wysiłku, 
  • różnego rodzaju nasilenie uczucia duszności, 
  • bóle/ ucisk/ dyskomfort w klatce piersiowej, 
  • kaszel – często bardzo uporczywy, zaburzający sen i odpoczynek a nawet powodujący wymioty i utrudniający mówienie (Adamczyk-Sowa m. i wsp., Borkowski L., Fal A. M. i wsp.). 

Pozapłucne następstwa infekcji    

Następstwa zaburzeń układu hemostazy 

     Występowanie nagłych zgonów po przebyciu COVID-19 może być związane m.in. ze zdarzeniami zakrzepowo-zatorowymi. Należy zatem rekomendować profilaktykę przeciwzakrzepową zgodnie z zleceniami lekarza oraz w oparciu o wyniki badań kontrolnych z zakresu układu homeostazy. Do najważniejszych zaleceń dla ozdrowieńców w warunkach domowych należy: 

  • odpowiednie nawodnienie (przyjmowanie dużej ilości płynów), 
  • mobilizowanie się do poruszania w miarę możliwości, 
  • unikanie palenia papierosów i picia alkoholu (Borkowski L., Fal A. M. i wsp.). 

Następstwa kardiologiczne COVID-19 

     Częstość występowania powikłań sercowo-naczyniowych u osób po przebyciu CIVID-19 wskazuje, że dotyczą one dużego odsetka pacjentów, zwłaszcza w grupie podwyższonego ryzyka. Niedokrwienne uszkodzenie mięśnia sercowego (zawał mięśnia sercowego) występuje jako powikłanie u ok. 20%. Wśród zaburzeń kardiologicznych występują także: zaburzenia rytmu serca i niewydolność serca, ostry zespół wieńcowy i pojawienie się problemów z wysokim ciśnieniem tętniczym. Objawy, które sygnalizują pojawienie się wyżej wymienionych powikłań chorobowych to przede wszystkim: duszność, zadyszka wysiłkowa, podwyższone stężenie D-dimerów w badaniu krwi oraz podwyższenie stężenia troponin – czyli markerów uszkodzenia mięśnia sercowego (Borkowski L., Fal A. M. i wsp.). 

Następstwa hepatologiczne COVID-19 

     Ze względu na czynniki obciążające, jak: niekontrolowana reakcja zapalna (burza cytokinowa), powikłania zakrzepowo-zatorowe wątroby, powikłania septyczne, uszkodzenie osi jelito–wątroba, czy też uszkodzenia polekowe wielu leków stosowanych w leczeniu COVID-19 (np. NLPZ, antybiotyki, remdesiwir, leki przeciwcytokinowe itd.), może dochodzić do uszkodzenia wątroby. Na szczęście jest ona narządem o wyjątkowo sprawnych mechanizmach regeneracyjnych, w związku z czym odpowiednie wsparcie dietetyczne  i suplementacja może przynieść dość szybką poprawę funkcjonowania wątroby (Adamczyk-Sowa M. i wsp.). 

Następstwa neurologiczne COVID-19 

     Infekcja wirusem SARS-CoV-2 może prowadzić do pojawienia się objawów uszkodzenia układu nerwowego i chorób neurologicznych a także nawrotu lub zaostrzenia wcześniej już zdiagnozowanych zaburzeń i symptomów.  

     Mechanizmy, w wyniku których dochodzi do uszkodzenia układu nerwowego: 

  • może dochodzić do uszkodzenia komórek nerwowych w wyniku bezpośredniego działania wirusa,  
  • w toku reakcji zapalnej komórki nerwowe mogą zostać uszkodzone przez przeciwciała lub/i aktywowane limfocyty, 
  • w wyniku udaru niedokrwiennego lub krwotocznego, 
  • przez niedotlenienie będące efektem uszkodzenia płuc i upośledzonej wymiany gazowej w przebiegu COVID-19. 

Do najważniejszych powikłań neurologicznych należą: 

  • Zaburzenia węchu i smaku, które u ponad 10% chorych objawy te mogą utrzymywać się nawet ponad 6 miesięcy. 
  • Ból głowy, zawroty głowy. 
  • Bóle mięśniowe i stawowe. 
  • Zaburzenia snu. 
  • Mgła mózgowa – może utrzymywać się nawet do kilku miesięcy (28-34% pacj.) (Borkowski L. i wsp.) 

Następstwa psychiczne COVID-19 

     W populacji chorych o ciężkim przebiegu COVID-19 zaburzenia psychiczne występowały u ponad 60% pacjentów.

Do najczęstszych z nich należą: 

  • Zaburzenia z przeważającą etiologią organiczną: majaczenie, zaburzenia pamięci, zaburzenia uwagi, chwiejność emocjonalna. 
  • Zaburzenia z przeważającą etiologią psychologiczną (stresową): zaburzenia lękowe, zaburzenia stresowe pourazowe. 
  • Mieszane: bezsenność, depresja (Adamczyk-Sowa M. i wsp.) 

Objawy zespołu postcovidowego 

     Przebieg choroby obejmuje szerokie spektrum objawów o różnej intensywności w dość szerokim zakresie czasowym. W zespole post-COVID-19 dolegliwości i objawy, rozwijające się w trakcie lub po przebyciu infekcji, trwają dłużej niż 12 tygodni i nie wynikają z innego rozpoznania. Około 10% ozdrowieńców prezentuje następujące objawy: uporczywy kaszel, uporczywe zmęczenie, przewlekła duszność, przyspieszona czynność serca, zaburzenia pamięci lub koncentracji (tzw. „mgła mózgowa”), trudności w zasypianiu, bezsenność, ból głowy i stawów, zaburzenia smaku, utrata węchu, wypadanie włosów oraz potliwość  i biegunki (Borkowski L., Fal A. M. i wsp.) 

     Pacjenci, u których w trakcie choroby rozwinął się zespół ostrej niewydolności oddechowej (ARDS) wykazują większe ryzyko długoterminowych powikłań zdrowotnych,  a wśród nich: zwłóknieniowe uszkodzenie płuc, uszkodzenie serca, zapalenie mięśnia sercowego, ryzyko epizodów zakrzepowo-zatorowych a także zaburzenia zdrowia psychicznego (Piekara J.). 

Zioła, suplementy i terapie pomocne przy rekonwalescencji po przebyciu COVID-19 oraz innych chorób wirusowych układu oddechowego 

Suplementacja 

     Wyniki dotychczasowych badań eksperymentalnych i klinicznych sugerują,  że terapia polegająca na suplementacji witamin oraz niektórych mikro i makroelementów jest ważnym elementem w powrocie do zdrowia po przebytej infekcji. 

  • Witaminy : A, C, D, E i z grupy B 
  • Selen – należy do pierwiastków śladowych, które odgrywają znaczącą rolę  w utrzymywaniu tzw. Kompetencji immunologicznej, czyli zdolności  
    do rozpoznawania antygenu i właściwej reakcji wobec niego, w sposób nieszkodliwy dla organizmu. 
  • Kurkumina – Wykazano, że osoby, które spożywały kurkuminę miały niższy poziom związków prozapalnych, takich jak białko C-reaktywne (CRP, ang. C-reactive protein) i interleukina 6 (IL-6). Źródłem kurkuminy jest korzeń ostryża długiego (Curcuma longa) powszechnie nazywany kurkumą. 
  • Kwasy tłuszczowe omega-3 – znajdują się w tłustych rybach morskich (np. makrela, sardynka, łosoś), olejach roślinnych, orzechach, nasionach chia, siemieniu lnianym. Zwierzęce źródła omega-3 zawierają głównie kwasy DHA i EPA. 
  • β-glukany – właściwości immunomodulujące, podnoszące odporność poprzez aktywację komórek NK i makrofagów przeciwbakteryjne i przeciwwirusowe (źródła: m.in. produkty zbożowe, grzyby, drożdże, algi). 
  • Probiotyki – zmiana mikrobioty jelit, pozytywne oddziaływanie na ich barierę śluzówkową i immunomodulacja poprzez oddziaływanie z układem immunologicznym przewodu pokarmowego (źródła probiotyków: preparaty farmaceutyczne, suplementy diety a także produkty spożywcze, jak: jogurty, kefiry  i napoje fermentowane) (Błecha, 2022). 
  • Witamina D 3 – zwiększa odporność i normalizuje czynność płuc. 
  • Witamina C – znana ze swoich właściwości antyoksydacyjnych (oddziałuje na reaktywne formy tlenu (RFT) oraz wolne rodniki). Kwas askorbinowy jest też związkiem niezbędnym do aktywowania wielu enzymów. 
  • Melatonina – właściwości przeciwutleniające i przeciwzapalne, poprawia jakość snu, zmniejsza niepokój (Dymarska E. i wsp., Matławska I.). 

Fitoterapia 

     Wyciągi roślinne oraz związki naturalne (tj. zwłaszcza związki polifenolowe) wykazują udowodnioną naukowo aktywność przeciwko licznym wirusom, również wirusowi SARS CoV-2. Wykazują one działanie wielokierunkowe, usprawniające funkcjonowanie licznych tkanek i narządów. Dlatego oprócz aktywności przeciwdrobnoustrojowej, łagodzą one szereg niepożądanych objawów spowodowanych infekcją. Mają także działanie przeciwzapalne  i stymulują układ odpornościowy. Daje to również nadzieję, że preparaty roślinne  z powodzeniem sprawdza się w profilaktyce oraz pomocniczo w standardowym leczeniu COVID-19 (Matławska I., Siudem P.). 

Zioła o działaniu przeciwwirusowym: 

  • Lukrecja gładka 

Korzeń lukrecji gładkiej zawiera liczne związki o różnej budowie chemicznej, m.in. saponiny, flawonoidy, kumaryny, polisacharydy, sterole i olejek eteryczny. Od najdawniejszych czasów lukrecja była stosowana w celu łagodzenia kaszlu, kataru oraz w bólu gardła, astmie  i zapaleniu oskrzeli. Dzięki zdolności do stymulowania sekrecji śluzu w tchawicy ułatwia ona odkrztuszanie. Wyniki badań nad właściwościami przeciwbakteryjnymi, przeciwgrzybiczymi i przeciwwirusowymi korzenia lukrecji potwierdzają tradycyjne zastosowanie surowca  w zakażeniach różnego typu, również wobec patogenów wykazujących wielooporność lekową (Antoniak K. i wsp.). 

Badania ekstraktów z lukrecji przeciwko koronawirusowi SARS-CoV-2 ujawniły,  że kwasglicyryzynowy, obecny w korzeniu lukrecji, był zdolny do hamowania replikacji wirusa (Siudem P. ). 

  • Bez czarny 

Od wieków czarny bez jest wykorzystywany w medycynie ludowej. Surowcem leczniczym  są kwiaty oraz owoce pozyskiwane ze stanu naturalnego. Kwiaty jako surowiec zielarski mają działanie podnoszące odporność, przeciwzapalne, przeciwwysiękowe, antyseptyczne  i zapobiegają pękaniu naczyń krwionośnych. Odwary z kwiatów bzu stosuje się wewnętrznie w przeziębieniach i stanach grypowych, przebiegających z podwyższoną temperaturą ciała,  w trudnościach z odkrztuszaniem, ponieważ dzięki zawartości substancji śluzowych pomagają rozrzedzić zalegającą wydzielinę. Owoce bzu działają napotnie, przeciwgorączkowo, przeciwzapalnie i słabo przeciwbólowo. Usuwają z organizmu szkodliwe produkty przemiany materii i toksyny (Senderski M. E. , 2016, Siudem P.). 

  • Czarnuszka 

Najważniejszym składnikiem aktywnym czarnuszki jest tymochinon, który odpowiada  za większość jej właściwości prozdrowotnych. Czarnuszka wykazuje działanie przeciwbakteryjne, przeciwwirusowe i przeciwgrzybicze. Składniki aktywne czarnuszki wspomagają pracę mózgu i mogą być wykorzystane w leczeniu chorób neurodegeneracyjnych (m.in. choroba Alzheimera i Parkinsona). Wykazuje działanie wspierające w leczeniu astmy  
i innych chorób układu oddechowego. Wielonasycone kwasy tłuszczowe zawarte w oleju  z czarnuszki wywierają korzystny wpływ na układ immunologiczny, zwłaszcza w stanach osłabienia po przebytej chorobie lub chiemio- i radioterapii (Senderski M. E., 2019). 

Ekstrakt z czarnuszki siewnej został doceniony za skuteczność w zapobieganiu replikacji koronawirusa podczas aktywnej infekcji (Siudem P. ) 

Zioła o działaniu adaptogennym: 

  • Korzeń eleuterokoka  

Produkowane z niego preparaty pobudzają ośrodkowy układ nerwowy, zwiększają wydolność umysłową i fizyczną. Podnoszą poziom odporności  przy przemęczeniu i osłabieniu organizmu, pomagają w zaburzeniach krążenia (Błecha K., 2021). 

  • Korzeń witanii ospałej 

Ashwagandha (żeń-szeń indyjski lub witania ospała) to roślina ceniona przez medycynę naturalną od dawna, szczególnie w Indiach, gdzie stanowi istotny element Ajurwedy.  Ashwagandha przede wszystkim ceniona jest ze względu na pozytywny wpływ na ogólną kondycję ciała i umysłu. Korzeń witanii wykazuje działanie antystresowe oraz pobudzające receptory mózgowe, co związane jest z obecnością licznych glikowitanolidów. 

  • Kłącze różeńca górskiego 

Działa pobudzająco głównie na ośrodkowy układ nerwowy. Poprawia nastrój, gdyż podnosi stężenie w mózgu beta-endorfin. Zwiększa wydolność fizyczną i łagodzi stres (Błecha K., 2021). 

  •      Grzyb reishi  

Szerokie spektrum aktywności biologicznej determinowane przez triterpeny oraz betaglukany zawarte w Reishi obejmuje działanie przeciwnowotworowe, przeciwzapalne, antyoksydacyjne, hepatoprotekcyjne, przeciwcukrzycowe i przeciwwirusowe. Reishi jako adaptogen, pomaga również organizmowi radzić sobie ze stresem (www.MYQU.pl.). 

Zioła o właściwościach antyoksydacyjnych i wspierających układ odpornościowy: 

  • Dzika róża 

Surowcem leczniczym są owoce dzikiej róży pozyskiwane ze stanu naturalnego. Przetwory  z owoców wzmacniają odporność organizmu i hamują rozwój wirusów, działają antyoksydacyjnie. Zawierają witaminy (są bogatym źródłem głównie witaminy C) oraz liczne makro- i mikroelementy. Chronią układ krwionośny, wzmacniają naczynia krwionośne, pomagają w regulacji ciśnienia tętniczego i działają przeciwzapalnie (Senderski M. E., 2019). 

  • Jeżówka purpurowa 

Surowcem zielarskim jest ziele i korzeń jeżówki purpurowej, które wykazują silne właściwości immunostymulujące. Jeżówka purpurowa ma wiele właściwości prozdrowotnych: podnosi odporność organizmu, pomaga w leczeniu przeziębienia, grypy, kaszlu, kataru i bólu głowy. Wykazuje również działanie kardioprotekcyjne, dlatego polecana jest osobom w starszym wieku przy osłabieniu mięśnia sercowego i przepływów wieńcowych (Senderski M. E., 2019). 

  • Tarczyca bajkalska/ tarczyca bocznokwiatowa 

Głównymi składnikami ziela są flawonoidy (bajkaleina, bajkalina, wogonina, skutelaryna). Istnieje wiele publikacji opisujących właściwości przeciwutleniające bajkaleiny i bajkaliny. Obydwa związki w postaci ekstraktów wodnych i alkoholowych wykazują zdolność zmiatania wolnych rodników. Nadziemne części tarczycy bocznokwiatowej są również jednymi z najczęściej używanych surowców na amerykańskim rynku zielarskim jako popularny składnik ziołowych produktów uspokajających (Kwiecień I. i wsp.). 

  • Owoc aronii 

Owoce aronii są bardzo zdrowym surowcem leczniczym zarówno w postaci surowej,  jak i w postaci przetworów. Są bogate w witaminy i związki roślinne, które mają pozytywny, wielokierunkowy wpływ na nasze zdrowie. Aronia jest znakomitym antidotum na choroby cywilizacyjne, takie jak: nadciśnienie, miażdżycę, nowotwory i schorzenia oczu. Jest też silnym przeciwutleniaczem – działa więc przeciwstarzeniowo i przeciwnowotworowo, poprawia elastyczność naczyń krwionośnych, obniża poziom cukru we rwi (Senderski M. E., 2019). 

  • Liść babki lancetowatej 

Surowcem zielarskim jest liść babki lancetowatej. Babka lancetowata ma wiele właściwości leczniczych. Poprawia odporność i zwalcza infekcje dróg oddechowych, dzięki obecności śluzów ułatwia odkrztuszanie, łagodzi podrażnienia, działa rozkurczająco na oskrzela. Jest jednym z najlepszych leków w terapii przewlekłego, uporczywego kaszlu i podrażnienia śluzówki gardła. Wykazuje działanie przeciwzapalne, przeciwbakteryjne, ściągające  i przeciwkrwotoczne (Senderski M. E. , 2016). 

  • Malwa czarna 

Kwiat malwy czarnej jest dość popularnym surowcem zielarskim w ogrodach. Roślina znana jest w medycynie naturalnej ze względu na szerokie właściwości lecznicze. Malwa czarna stosowana jest głównie w celu złagodzenia objawów infekcji górnych dróg oddechowych dzięki obecności związków śluzowych, które działają osłaniająco i powlekająco na błony śluzowe oraz lekko rozkurczająco oskrzela (Senderski M. E., 2016).  

  • Ziele miodunki plamistej 

Właściwości lecznicze miodunki plamistej związane są głównie z dobroczynnym działaniem na błony śluzowe dróg oddechowych. Właściwości te ziele miodunki zawdzięcza zawartości następujących składników: 

  • alantoiny oraz krzemionki rozpuszczalnej, dzięki którym miodunka wpływa korzystnie na gojące się tkanki płucne i zwalcza stany zapalne, 
  • saponiny i śluz pochodzące z ziela miodunki posiadają działanie wykrztuśne (rozrzedzają wydzielinę dróg oddechowych i ułatwiają jej odkrztuszenie, 
  • garbniki zawarte w miodunce wstrzymują rozwój chorobotwórczych drobnoustrojów  i łagodzą stany zapalne błony śluzowej jamy ustnej oraz gardła (https://poradnikogrodniczy.pl/miodunka-plamista.php). 

Zioła hepatoprotekcyjne: 

  • Ostropest plamisty 

W medycynie wykorzystywane są owoce ostropestu. Surowiec ten bogaty jest głównie  w sylimarynę, która znana jest z korzystnego wpływu na wątrobę i układ trawienny. Sylimaryna wykazuje działanie: żółciopędne, spazmolityczne, przeciwzapalne, regeneracyjne na komórki wątrobowe, odtruwające – dlatego stosowana jest przy zatruciu grzybami oraz  w alkoholowej chorobie wątroby a także antyoksydacyjne (Senderski M. E. , 2017). 

  • Mniszek lekarski 

Surowcami leczniczymi są najczęściej korzeń i liście, czasem wykorzystuje się również kwiaty. Mniszek lekarski na wątrobę działa żółciopędnie, żółciotwórczo, zapobiega stłuszczeniu, a także korzystnie wpływa na jej regenerację. Jest stosowany m.in. w rekonwalescencji po przejściu wirusowego zapalenia wątroby. Surowiec zawiera antyoksydanty, które zwalczają wolne rodniki i działają przeciwutleniająco. Pobudza wydzielanie soku żołądkowego i usprawnia pracę trzustki. Wpływa pozytywnie na procesy trawienne, działa rozkurczająco, obniża poziom cukru we krwi. Zwiększa odporność, dlatego w szczególności poleca się sałatki z liści mniszka w czasie regeneracji organizmu po chorobie i osłabieniu (Senderski M.E., 2017). 

Zioła wspomagające pracę serca oraz wzmacniające ściany naczyń krwionośnych: 

  • Głóg dwuszyjkowy i głóg jednoszyjkowy  

Składniki posiadające walory zdrowotne kryją się przede wszystkim w kwiatach i owocach głogu. Związki flawonoidowe zawarte w kwiatach wykazują pozytywne działanie rozkurczające na mięśnie gładkie jelit, naczynia krwionośne, drogi moczowe oraz macicę. Działają także pozytywnie na naczynia wieńcowe, powodując zwiększenie przepływu utlenionej krwi do mięśnia sercowego i sprawiając tym samym ulgę w bólu i ewentualnych dusznościach. Preparaty z kwiatu i owocu głogu są znanymi lekami nasercowymi zwłaszcza  u osób po przebytych chorobach zakaźnych oraz w starszym wieku (Senderski M. E. , 2011). 

  • Borówka czernica 

Surowcem zielarskim jest liść borówki czarnej oraz owoc zwany czarną jagodą. Borówka czernica wzmacnia system immunologiczny, zawiera przeciwutleniacze, które pomagają  w walce z wolnymi rodnikami, działa przeciwzapalnie, pomaga obniżyć poziom cukru we krwi. Wykazuje działanie kardioprotekcyjne, uszczelniające na ściany naczyń krwionośnych oraz hamujące agregację płytek krwi (Senderski M. E. , 2011).  

Wąkrotka azjatycka 

Wąkrotka azjatycka to roślina pochodząca z Chin, która ma szerokie zastosowanie  w medycynie dzięki substancjom czynnym oraz adaptogenom wpływającym holistycznie  na zdrowie całego organizmu. Działa pobudzająco na układ immunologiczny oraz stabilizująco na układ nerwowy. Badania kliniczne potwierdzają jej pozytywny wpływ  na pacjentów z niewydolnością żylną (zmianami żylakowatymi i owrzodzeniami podudzi) oraz obrzękami kończyn dolnych (Senderski M. E., 2011). 

Zioła neuroprotekcyjne i redukujące objawy tzw. „mgły mózgowej”: 

  •      Miłorząb dwuklapowy (Ginkgo biloba)  

Wielokierunkowy wpływ preparatów z ginkgo biloba na organizm człowieka może być pomocny na różnych etapach, od zarażenia wirusem wywołującym COVID-19 po zespół pokowidowy. W przypadku COVID-19 wyciągi działają  przeciwzakrzepowo, neuro-, hepato- i nefroochronnie, zmniejszają ryzyko astmy i innych powikłań ze strony układu oddechowego, działają immunomodulująco, antyoksydacyjnie i przeciwzapalnie. Wyciąg  z liści miłorzębu EGb 761 ® jest najczęściej stosowanym lekiem roślinnym w chorobach ośrodkowego układu nerwowego. Wykazuje szerokie spektrum właściwości neuroregulacyjnych i neuroochronnych (Matławska I., 2022). 

  • Bakopa drobnolistna (Bacopa monnieri)   

W medycynie hinduskiej nazywana jest brahmi, na cześć jednego z głównych bogów hinduizmu – Brahmy. Substancje aktywne, które zawiera (saponiny triterpenowe, związki steroidowe oraz alkaloidy – bramina i herpestyna) wpływają na poprawę krążenia w mózgu, usprawniając jego pracę oraz ograniczając objawy depresji. Dodatkowo działają przeciwzapalnie i przeciwbakteryjnie. Preparaty zawierające ten surowiec zalecane są zwłaszcza w stanach przemęczenia, wzmożonego wysiłku intelektualnego, pogorszenia sprawności umysłowej, w zaburzeniach funkcji poznawczych oraz w zaburzeniach pamięci i koncentracji (Świątek A.). 

  • Soplówka jeżowata 

Związki bioaktywne wyekstrahowane z owocników lub grzybni soplówki jeżowatej mają właściwości m.in. przeciwutleniające, przeciwcukrzycowe, przeciwnowotworowe, przeciwzapalne, przeciwdepresyjne, przeciwgrzybicze i przeciwbakteryjne. Grzyb ten wykazuje duży potencjał w chorobach neurodegradacyjnych (ch. Alzheimera) i w regeneracji nerwów obwodowych. Działa na zasadzie modulacji neurologiczno-neurotropowych szlaków metabolicznych i stanów zapalnych. W Polsce jest to gatunek objęty ścisłą ochroną w stanie naturalnym (Muszyńska B.). 

Grzyb ten pomaga także zachować właściwy stan mikroflory bakteryjnej jelita, która odgrywa kluczową rolę w wielu procesach organizmu, m,in. szczególnie budowanie odporności  w okresie rekonwalescencji (www.MYQU.pl). 

Zioła wspomagające odbudowę włosów: 

  •      Skrzyp polny  

Tradycja leczenia herbatkami i wyciągami ze skrzypu jest bardzo długa. Używali go zielarze antycznej Grecji, Rzymu, a także Chińczycy. 

Pierwiastki i substancje odżywcze zawarte w skrzypie polnym: 

  • Krzem – wpływa na wytrzymałość, grubość i elastyczność włosów, jest niezbędny  w procesie syntezy kolagenu i elastyny.  
  • Kolagen – odżywia cebulki włosowe i poprawia ich strukturę, pomaga utrzymać włos w tzw. zagłębieniu mieszkowym.  
  • Elastyna – uelastycznia włosy, nadając im miękkość i zapobiegając ich łamaniu się.  
  • Krzemionka pomaga także zwalczać łupież i ograniczyć przetłuszczanie się włosów. 
  • W skrzypie polnym znajdziemy także witaminy C i B5. 
  • Żelazo, magnez, wapń, potas, cynk – pełnią ważne funkcje w procesie budowy  i wzrostu, uczestniczą w powstawaniu keratyny, czyli głównego budulca włosów. Ponadto cynk jest niezbędny dla prawidłowej pracy gruczołów łojowych (Rutkowska A.). 

     Łopian większy to roślina tradycyjnie wykorzystywana nie tylko jako środek wspomagający zdrowie, ale i jako składnik kosmetyków naturalnych w różnych systemach medycznych.  

     Działanie korzeni łopianu na włosy: 

  • Stymulacja wzrostu – zawartość esencjonalnych kwasów tłuszczowych, poprawia krążenie krwi w skórze głowy i stymuluje mieszki włosowe do większej aktywności.  
  • Zmniejszenie wypadania włosów – wzmacniają cebulki włosowe i poprawiają stan skóry głowy. 
  • Walka z łupieżem i poprawa ogólnej kondycji skóry głowy. 
  • Nawilżenie i odżywienie – może być stosowany jako odżywka, która głęboko nawilża włosy i skórę głowy, zwiększa odporność włosów na uszkodzenia (ekamedica24.pl/blog). 

Produkty pochodzenia pszczelego: 

  • Miody  

Miody odmianowe pozyskiwane przez pszczoły, oprócz właściwości odżywczych, wykazują zróżnicowaną aktywność biologiczną, co może być wykorzystane w profilaktyce  i wspomaganiu leczenia podstawowego chorób. Zwłaszcza miody ciemne, pochodzące  z późniejszych miesięcy letnich (lipowy, gryczany, wrzosowy, spadziowe ze spadzi iglastej  i nektarowo-spadziowe) wykazywały wyższą aktywność antybiotyczną i enzymatyczną. Można zastosować je w celu wspomagania leczenia powikłań poinfekcyjnych dróg oddechowych, serca i układu krążenia, układu nerwowego, przewodu pokarmowego, wątroby oraz nerek (Hołderna-Kędzia E. i wsp.).  

  • Propolis (kit pszczeli) i pyłek pszczeli 

Jest naturalnym kompleksem biologicznym wytworzonym przez pszczoły składającym się  z roślinnych substancji żywicznych, pyłku kwiatowego, wosku pszczelego, wydzieliny gruczołowej pszczół, substancji garbnikowych i lotnych. Wyciągi z propolisu wykazują silne działanie przeciwutleniające, uspokajające, hepatoprotekcyjne, przeciwpróchnicze, przeciwzapalne oraz przeciwdrobnoustrojowe i stymulujące układ odpornościowy. Wydaje się także, że immunomodulacja propolisu wynika z synergistycznego działania jego składników (Dymarska E. i wsp.). 

Istnieją dowody wskazujące, że ekstrakt z propolisu jest skuteczny w schorzeniach gardła  i krtani o etiologii wirusowej, m.in. z rodziny koronawirusów.  Istnieje synergia działania propolisu oraz preparatów roślinnych. Do leczenia infekcji górnych dróg oddechowych znakomicie nadaje się aerozol doustny zawierający ekstrakt z propolisu połączony  z surowcami ziołowymi i olejkami eterycznymi (anyżowym, z drzewa herbacianego, eukaliptusowym, tymiankowym, szałwiowym, melisowym, goździkowym, cynamonowym) oraz destylatem z kory oczaru wirginijskiego. Innym sprawdzonym sposobem stosowania  propolisu, jest połączenie ekstraktu z propolisu i pyłku pszczelego w formie zmikronizowanej.  

Pyłek kwiatowy (pszczeli) odznacza się działaniem adaptogennym, które polega  na zwiększaniu odporności przeciw niekorzystnym czynnikom fizycznym, chemicznym  i biologicznym.  Wykazuje on działanie przeciwbakteryjne, przeciwgrzybicze, przypuszczalnie również przeciwwirusowe oraz podobnie jak kit pszczeli posiada właściwości przeciwzapalne (Błecha K., 2022). 

Olejki eteryczne 

     Olejki eteryczne to doskonały sposób na profilaktykę przeciwko chorobom wirusowym oraz naturalne surowce pomocne w rekonwalescencji po przebyciu infekcji.  W piśmiennictwie naukowym już z 2008 roku możemy przeczytać, że olejki eteryczne  z Laurus nobilis (wawrzyn szlachetny), Thuja orientalis (żywotnik wschodni) oraz Juniperus oxycedrus (jałowiec kolczasty) wykazują silne działanie przeciwwirusowe w stosunku  
do koronawirusa wywołującego SARS. Przeciwwirusowe działanie potwierdzono także dla olejku eterycznego z drewna cedru libańskiego, z drzewka herbacianego oraz rozmarynowy, lawendowy, lemongrasowy, goździkowy, eukaliptusowy oraz olejek z cynamonowca cejlońskiego. Olejki eteryczne najlepiej działają połączone ze sobą, gdyż zawarte w nich substancje działają wobec siebie synergistycznie (Błecha K. 2020). 

Zbilansowana dieta 

     Powrót do zdrowia po przebyciu COVID-19 obejmuje odżywianie się wysokiej jakości produktami spożywczymi. Jedną z konsekwencji mogącą się utrzymywać dłuższy czas są zaburzenia smaku i węchu, co nie sprzyja apetytowi.  

Zalecenia dietetyczne oraz produkty spożywcze korzystne w rekonwalescencji: 

  • jajka w każdej postaci, a najlepiej w takiej, w której żółtko jest jak najmniej „ścięte”, 
  • sfermentowane produkty mleczne: kefir, jogurt, zsiadłe mleko, 
  • uzupełnienie niedoborów i witamin A, E, K, a szczególnie D3, której niedobór może wystąpić zwłaszcza u osób, które nie wychodziły z domu przez dłuższy czas, 
  • kiszonki (kiszona kapusta, kiszone ogórki oraz inne kiszone warzywa działają probiotycznie), 
  • pieczywo z pełnego przemiału (błonnik w nim zawarty działa prebiotycznie), 
  • miód pszczeli, 
  • orzechy (Błecha K., 2021) . 

Rehabilitacja wspierająca powrót do zdrowia 

Ćwiczenia oddechowe

Ćwiczenia oddechowe – szczególnie oddychanie przeponowe i oddychanie głębokie,  to skuteczne ćwiczenia wpływające na ciało i umysł. Zalecane są w prewencji wielu chorób, szczególnie układu oddechowego i naczyniowego. Mogą być też wykorzystywane w walce ze stresem oraz psychosomatycznymi i fizjologicznymi stanami chorobowymi. Badania pokazują, że ćwiczenie oddechowe znacznie poprawiają wydajność oddechowo-krążeniową  i siłę mięśni oddechowych. Oddychanie z określoną regularnością i głębokością przynosi ulgę w klinicznych objawach pacjentom wszystkich grup wiekowych cierpiącym na zaburzenia oddychania, w tym po przebytej infekcji (Majchrzycki M.). 

Kompleksowy program rehabilitacji postcovidowej powinien obejmować m.in.: 

  • kinezyterapię ze szczególnym uwzględnieniem treningu wytrzymałościowego, ćwiczeń oddechowych, ćwiczeń efektywnego kaszlu, ćwiczeń ogólnousprawniających, ćwiczeń na wolnym powietrzu; 
  • opukiwanie i oklepywanie klatki piersiowej, drenaże ułożeniowe; 
  • inhalacje indywidualne (solankowe – haloterapia, mineralne, lekowe) lub okołotężniowe lub nadmorskie albo subterraneoterapia; 
  • terenoterapię, treningi marszowe; 
  • balneoterapię – według indywidualnych wskazań, np. okłady z pasty borowinowej; 
  • masaż – według indywidualnych wskazań; 
  • hydroterapię, fizykoterapię – według indywidualnych wskazań; 
  • treningi relaksacyjne; 
  • edukację zdrowotną i promocję zdrowia, w tym np. naukę prawidłowej techniki używania inhalatorów, eliminację nałogów i innych czynników ryzyka chorób cywilizacyjnych, prozdrowotną zmianę stylu życia; 
  • leczenie dietetyczne – według indywidualnych wskazań; 
  • wspomaganie rehabilitacyjne schorzeń współistniejących (https://www.gov.pl/web/szczepimysie/rehabilitacja-dla-pacjentow-po-przebytej-chorobie-covid-19). 

    Ponadto warto również uwzględnić, że organizm najlepiej regeneruje się w trakcie snu. 

Bibliografia 

  • Adamczyk-Sowa M., Flisiak R., Mariusz Gąsior M. i wsp., Kompleksowa opieka nad chorym z zespołem Post-COVID-19 (PC19). Opinie ekspertów., wyd: i-medica, Warszawa 2021, s. 1-70. 
  • Antoniak K., Dudek-Makuch M., Bylka W., Lukrecja – czy tylko słodka? Związki chemiczne, aktywność biologiczna. , Post Fitoter 2020; 21(3), s. 154-160. 
  • Błecha K., Jak ziołami wspomóc powrót do zdrowia po Covidzie, 19 stycznia 2021. 

https://twojezdrowie.rmf24.pl/choroby/medycyna-niekonwencjonalna/news-jak-ziolami-wspomoc-powrot-do-zdrowia-po-covidzie,nId,4996569#crp_state=1

  • Błecha K., Ziołolecznictwo w infekcjach wirusowych, Postępy Fitoterapii, 2022; 23(2), s. 107-119. 
  • Błecha K., Inhalacja olejkami. Czy może zwalczyć wirusy?, 24 marca 2020. 

https://twojezdrowie.rmf24.pl/choroby/medycyna-niekonwencjonalna/news-inhalacja-olejkami-czy-moze-zwalczyc-wirusy,nId,4400377#crp_state=1

  • Borkowski L., Fal A. M., Filipiak K. J., Homola B., Szułdrzyński K. i wsp., Charakterystyka choroby COVID-19, objawy oraz skutki zdrowotne. Rekomendacje i doświadczenia polskich klinicystów. Warszawa, 26 kwietnia 2021 r., wersja I, s. 1-40. 
  • Dymarska E., Grochowalska A. i wsp., Naturalne modyfikatory odpowiedzi immunologicznej, Probl Hig Epidemiol, 2016, 97(4), s. 297-307. 
  • Hołderna-Kędzia E., Kędzia B., Krajowe miody odmianowe w profilaktyce i lecznictwie, Postępy Fitoterapii 2021; 22(2), s.114-124. 
  • Kwiecień I., Kawka B., Ekiert H., Tarczyca bocznokwiatowa (Scutellaria lateriflora) – znaczenie  

w medycynie tradycyjnej i pozycja we współczesnej fitoterapii, Postępy  Fitoterapii 2019; 20(1), s.49-60. 

  • Lek 24, Jak wzmocnić organizm po COVID-19?, kwiecień 2022. 

https://www.lek24.pl/artykuly/jak-wzmocnic-organizm-po-covid-19.html

  • Matławska I., Fitoterapia w zapobieganiu, leczeniu i przeciwdziałaniu objawom ubocznym po przebyciu COVID-19, Postępy Fitoterapii, 2021; 22(4), s. 239-250. 
  • Matławska I., Ginkgo biloba w łagodzeniu objawów neurologicznych po przebyciu COVID-19, Postepy Fitoter 2022; 23(1), s. 23-32. 
  • Majchrzycki M., Ćwiczenia oddechowe. Spojrzenie z Zachodu i ze Wschodu, Naturoterapia w praktyce, grudzień 2020-styczeń 2021 6(22), s. 61-69. 
  • Mielcarek J., Fitozwiązki i substancje naturalne wspomagające leczenie COVID-19, Postępy Fitoterapii, 2021; 22(1), s. 47-52. 
  • Muszyńska B., Grzyby lecznicze w profilaktyce zdrowia człowieka, Forum Media Polska Sp. z o.o., Poznań 2024, s. 11-17. 
  • Piekara J., Post-COVID-19 syndrome – objawy i postępowanie przy zespole „pocovidowym”, 2022.  

https://www.doz.pl/czytelnia/a15750-Post-COVID-19_syndrome__objawy_i_postepowanie_przy_zespole_pocovidowym

  • Siudem P., Wybrane zioła w prewencji i wspomaganiu leczenia wirusowych infekcji dróg oddechowych, lekwpolsce.pl, 20227/8 | Vol. 32 (374/375), s.13-20. 
  • Senderski M. E., Zioła dla układu oddechowego i oczu, Podkowa Leśna, 2016, s. 171-176, 204-205, 213-215, 217-219. 
  • Senderski M. E., Zioła na odporność, Podkowa Leśna, 2019, s. 75-76, 115-116, 156-157, 162-163, 165, 167-169. 
  • Senderski M. E., Zioła w leczeniu dolegliwości serca i chorób układu krążenia, Podkowa Leśna, 2011,  
    s. 195-199, 164-165, 326-327. 
  • Senderski M. E., Zioła w leczeniu dolegliwości i chorób układu trawiennego oraz wątroby i trzustki, Podkowa Leśna, 2017, s. 190-192, 199-200. 
  • Rutkowska A., Skrzyp polny – sprzymierzeniec pięknych włosów, 2018. 

https://www.doz.pl/czytelnia/a13922-Skrzyp_polny_8211_sprzymierzeniec_pieknych_wlosow

  • Świątek A., Bacopa monnieri – działanie ekstraktu roślinnego eliksiru życia. Czy suplementowanie pomaga szybciej się uczyć?, 2023. 

https://www.doz.pl/czytelnia/a16060-Bacopa_monnieri__dzialanie_ekstraktu_roslinnego_eliksiru_zycia._Czy_suplementowanie_pomaga_szybciej_sie_uczyc

  • www.MYQU.pl, Rola grzybów witalnych w budowaniu odporności, e-book, 2024. 
  • https://poradnikogrodniczy.pl/miodunka-plamista.php 

Artykuł napisany w 100% przez człowieka 😊 

Publikacja powinna być składową rzetelnej wiedzy i długoletniego doświadczenia ekspertów w danej dziedzinie, połączonych z ludzką kreatywnością, a nie maszynowym odtwarzaniem, mimo całego szacunku dla potencjału AI w niektórych aspektach. 

3 komentarze

  1. Po przeczytaniu wcześniejszych artykułów pani Kasi. Czekałam na kolejne. Poruszony temat jest bardzo aktualny i podany w pigułce. Brawo.

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *