Spis treści
Gotu kola – charakterystyka rośliny i pochodzenie
Wąkrota azjatycka (Centella asiatica L.) – gotu kola, to adaptogen stosowany od tysięcy lat w medycynie Ajurwedyjskiej, Indonezyjskiej i Tradycyjnej Medycynie Chińskiej. Rośnie ona w rejonach tropikalnych i subtropikalnych: w Malezji, Australii, Chinach, Indonezji, Afryce, Południowej i Środkowej Ameryce.
C. asiatica jest płożącą byliną wieloletnią, osiągającą od 5 do 20 wysokości. Rośnie w skupiskach, tworząc gęsty, zielony dywan (Aura Herbals). W stanie naturalnym roślina porasta miejsca podmokłe, bagniste, zacienione ze stałym dostępem do wody. Można ją również znaleźć na leśnych polanach czy terenach skalistych, na wysokości dochodzącej nawet do 2500 m. n. p. m. (Wyszkowska-Kolatko M.).
Zastosowanie wąkroty azjatyckiej w medycynie tradycyjnej
Gotu kola jest rośliną popularną w ajurwedzie i Tradycyjnej Medycynie Chińskiej. Uznawana jest za potężny lek i narzędzie duchowe. Często nazywa się ją również brahmi co w języku hindi oznacza „twórcze siły ziemi”.
W ajurwedzie uważa się ją za rasayanę – środek wzmacniający o uniwersalnym działaniu. Wykorzystywano jej właściwości odmładzające i wywierające pozytywny wpływ na funkcjonowanie mózgu, poprawę pamięci, zapobiegnie depresji oraz zmniejszające niepokój. Zgodnie z zasadami Ajurwedy, wąkrotę stosuje się także w leczeniu zmian skórnych. Pod względem energetyki gotu kola pomaga w rozwoju czakry korony, umiejscowionej na czubku głowy – m.in. dlatego jogini używają jej podczas medytacji.
Przez medyków TMC stosowana była również w celu wsparcia układu nerwowego oraz w dolegliwościach trawiennych. Przepisywano ją w dolegliwościach takich jak: syfilis, żółtaczka, wrzody żołądka, ból gardła, biegunka, gorączka, astma, infekcje dróg moczowych (Isokauppila T. i wsp.).
Substancje czynne zawarte w zielu wąkroty azjatyckiej
W zielarstwie wykorzystuje się część nadziemną lub całą roślinę, a surowcem farmaceutycznym jest ziele wąkroty azjatyckiej (Aura Herbals).
Substancje aktywne, których bogatym źródłem jest wąkrota azjatycka to przede wszystkim saponiny triterpenowe: kwas azjatykowy i kwas madekasowy oraz ich pochodne – azjatykozyd i madekasozyd. Poziom tych składników może się znacznie różnić w zależności od pochodzenia geograficznego, zmian genetycznych, warunków środowiskowych i wzrostu danej rośliny (Simka W., Nurkowska K. i wsp.).
Azjatykozyd:
- właściwości: przyspieszające gojenie ran, owrzodzeń i oparzeń skóry, przeciwzapalne, stymulujące syntezę kolagenu i antyoksydacyjne.
- leczenie chorób: trudno gojące się rany, choroby neurodegeneracyjne, depresja.
Madekasozyd:
- właściwości: neuroprotekcyjne, psychoaktywne, hepato-, nefroprotekcyjne, ochronne dla płuc, hipoalergiczne, przeciwzapalne, antyoksydacyjne, immunomodulujące, wspomagające gojenie ran, chroniące przed promieniowaniem UV, antybakteryjne.
- leczenie chorób: bielactwo, trądzik, fotostarzenie, rany oparzeniowe, blizny, atopowe zapalenie skóry.
Kwas azjatykowy:
- właściwości: antyoksydacyjne, przeciwzapalne, przeciwbakteryjne, przeciwgrzybicze, przeciwpasożytnicze, spazmolityczne, plemnikobójcze, przyspieszające gojenie ran.
- leczenie chorób: rany, blizny, atopowe zapalenie skóry, fotostarzenie, choroby kardiologiczne, osteoporoza, hiperlipidemia i choroby wątroby, choroba Alzheimera, choroba Parkinsona, neuropatie, udar niedokrwienny, epilepsja, upośledzenie funkcji poznawczych, zapalenie przyzębia, cukrzyca.
Kwas madekasowy:
- właściwości: spowolniające procesy starzenia się skóry (anti-aging).
- leczenie chorób: starzenie skóry.
Pozostałe substancje czynne zawarte w surowcu to: flawonoidy (np. kwercetyna), olejki eteryczne, oleje tłuste – glicerydy kwasów, m.in.: palmitynowego, stearynowego, witaminy: A, D, E, K, C, PP, z grupy B, minerały: sód, potas, wapń, magnez, żelazo, fosfor, cynk, miedź, aminokwasy, karotenoidy, fitosterole, cukry, garbniki, żywice, kwasy nieorganiczne, i.in. (Krzyżostan M. i wsp., Wyszkowska-Kolatko M.).
Właściwości lecznicze
- Działanie antyoksydacyjne i przeciwstarzeniowe
Gotu kola wspomaga ochronę organizmu przed szkodliwym działaniem wolnych rodników, również przed działaniem promieniowania UV, ograniczając proces fotostarzenia skóry. Działanie wąkroty wpływa również korzystnie na aktywację telomerazy, która ma znaczenie dla długowieczności i przeciwdziała starzeniu się organizmu.
- Wspiera pamięć i koncentrację, zmniejsza poziom lęku
Wąkrota azjatycka działa neuroprotekcyjnie, przyczynia się do poprawy krążenia obwodowego oraz mózgowego, dzięki swoim właściwościom adaptogennym wynikającym z obecności triterpenów.
- Korzystnie wpływa na jakość snu
Gotu kola dzięki adaptogennemu działaniu, które pomaga w obniżeniu poziomu lęku i stresu, może być również stosowana wspierająco przy bezsenności.
- Działanie detoksykacyjne
Wąkrotka azjatycka wykazuje potencjał hepatoprotekcyjny oraz zdolność tłumienia toksycznych skutków ubocznych antybiotyku izoniazydu, stosowanego w leczeniu i zapobieganiu gruźlicy (wnioski te pochodzą z badań przeprowadzonych na szczurach w 2017).
- Ma właściwości przeciwbakteryjne i przeciwgrzybicze
Badania potwierdzają skuteczność gotu koli w walce z bakteriami. Uzyskany z niej olejek eteryczny działa hamująco m.in. na rozwój pałeczek okrężnicy (Escherichia coli), gronkowca złocistego (Staphylococcus aureus) i odmieńca pospolitego (Proteus vulgaris). W badaniach potwierdzono również przeciwgrzybicze właściwości gotu koli.
- Działa ochronnie na układ sercowo-naczyniowy
Centella asiatica szczególnie zalecana jest osobom z nadciśnieniem. Odnotowano również pozytywny wpływ wyciągu z wąkroty na krążenie obwodowe i na rozwój fibroblastów niezbędnych do utrzymania elastyczności naczyń krwionośnych. Jest to szczególnie istotne w profilaktyce miażdżycy. Prawidłowe krążenie obwodowe gwarantuje odpowiednie odżywianie i dotlenianie komórek i tkanek organizmu.
- Leczenie zmian skórnych
Wkarotka azjatycka przyspiesza proces gojenia ran. Jej skuteczność zaobserwowano zarówno w przypadku stosowania doustnego jak i miejscowego. Wyciąg z wąkroty azjatyckiej wspiera także proces powstawania tkanki bliznowatej, dlatego z powodzeniem używany jest w terapii blizn (Aura Herbals, Isokauppila T. i wsp.).
Wykorzystanie wąkroty azjatyckiej w kosmetyce
W produkcji kosmetyków zastosowanie znajdują głównie ekstrakty alkoholowe i wodne. Produkty kosmetyczne z wąkrotą azjatycką mają zastosowanie w:
- pielęgnacji twarzy dla cery dojrzałej, trądzikowej i podrażnionej – działanie antybakteryjne, regenerujące, antyoksydacyjne, łagodzące stany zapalne i zaczerwienienia przy cerze naczynkowej.
- pielęgnacji ciała – działają ujędrniająco, redukują rozstępy i przyspieszają gojenie ran, przyczyniają się do produkcji kolagenu i elastyny, maja właściwości antycellulitowe
- pielęgnacji włosów – działają odżywczo i stymulująco na skórę głowy, przyspieszają porost włosów, hamują ich wypadanie (Simka W., Nurkowska K. i wsp.).
- terapii blizn – wyciąg z wąkroty azjatyckiej przyspiesza proces powstawania tkanki bliznowatej, poprawia mikrokrążenie, ma stymulujący wpływ na produkcję kolagenu typu I i III (Aura Herbals, Ratz-Łyko i wsp.).
- aktywność przeciwutleniająca ekstraktu z Centella asiatica jest porównywalna do aktywności przeciwutleniającej witaminy C i ekstraktu z pestek winogron (Ratz-łyko i wsp.)
Przepisy oraz dawkowanie
Preparaty z wykorzystaniem wąkroty azjatyckiej występują na rynku w równych formach: suszonego ziela, nalewek, tabletek/kapsułek, maści i kremów.
Zastosowanie wewnętrzne:
- Napar: 1-2 łyżeczki suszonego ziela zalać szklanką wrzącej wody, pozostawić pod przykryciem do zaparzenia. Pić 3 razy dziennie (poprawa kondycji mózgu).
- Smoothie: łyżeczka suszonego ziela dodana do codziennego porannego koktajlu poprawia odporność na stres.
- Nalewka standaryzowana: 50-250 mg do 3 razy dziennie. Bezpiecznie jest zacząć od niewielkiej dawki i powoli wg potrzeby zwiększać.
- Nalewka (1:2): 20-40 kropli, 3 razy dziennie (Isokauppila T. i wsp., Vinston D. i wsp.).
Przeciwwskazania i środki ostrożności w stosowaniu wąkroty azjatyckiej (z jakimi substancjami nie łączyć?)
Wąkrota azjatycka doustnie nie powinna być stosowana przez kobiety w ciąży oraz karmiące piersią, dzieci i młodzież poniżej 18 roku życia ze względu na brak wystarczających danych na temat bezpieczeństwa kuracji.
Dodatkowo gotu kola w preparatach do stosowania wewnętrznego nie należy łączyć z lekami uspokajającymi i nasennymi ponieważ może nasilać ich działanie. Również w przypadku przyjmowania leków wpływających na pracę wątroby oraz występowania schorzeń tego narządu, u osób z zaburzoną gospodarką węglowodanową i lipidową przed zastosowaniem wąkroty azjatyckiej niezbędne jest skonsultowanie z lekarzem.
Preparaty z wąkrotą azjatycką wzmagają działanie leków moczopędnych. W związku z tym mogą przyczynić się do zaburzeń wodno-elektrolitowych.
Surowiec można stosować maksymalnie przez 3 miesiące, po czym należy zrobić minimum 6 tygodniowa przerwę w zażywaniu (Naturalne terapie).
Bibliografia
- Isokauppila T., Ryan Broida D.: Uzdrawiająca moc adaptogenów, wyd. Vital, wydanie I, Białystok 2023, s. 162-168.
- Winston D., Maimes S. : Adaptogeny od A do Z: Naturalne środki na odprężenie, wytrzymałość i odporność, org: „ Adaptogens: Herbs for Strenght, Stamina and Stress Relief” wyd.: Vital, wydanie I, Białystok 2019, red.: Mariusz Warda, s. 323-324.
- Naturalne terapie 1/2023, Adaptogeny – niezwykłe substancje lecznicze, Wydawnictwo JOT, s. 44-46.
- Ratz-Łyko A., Arct J., Kosmetyczne i dermatologiczne właściwości Centella asiatica, Pol J Cosmetol 2015, 18(1): s. 25-30.
- Nurkowska K. i wsp., Kosmetyczny potencjał wąkroty azjatyckiej, wykład.
- Wyszkowska-Kolatko M., ROZPRAWA DOKTORSKA: Ocena aktywności biologicznej in vitro wyciągów z wąkroty azjatyckiej, Kraków 2019, Wydział Farmaceutyczny Uniwersytety Jagiellońskiego.
- Krzyżostan M., Nowak I., Saponiny triterpenowe pochodzące z Centella asiatica L. DOI: 10.15199/62.2024.4.3
- Simka W., Wąkrota azjatycka i jej zastosowanie w kosmetologii, Cosmetol Med. 2023;12(5):175-179.
