Spis treści
Wprowadzenie do ziołolecznictwa chińskiego
Kilka słów o historii Tradycyjnej Medycyny Chińskiej
Tradycyjna medycyna chińska (TMC) liczy sobie co najmniej 3 tysiące lat. Oparta jest na filozofii taoistycznej oraz uważnej obserwacji natury, cykli i przepływu energii, procesów takich jak przemijanie i powstawanie, a także wzajemnych oddziaływań i harmonii między człowiekiem, Ziemią i Niebiosami. Zbiór taoistycznych pism składający się z około 5400 tomów, zwany Dao Zang, tworzący podstawy nauki Taoizmu obejmuje różne dziedziny życia, od botaniki, chemii i medycyny, po traktaty o nieśmiertelności. Pierwsze zapisy związane z dzisiejszą medycyną chińską zostały prawdopodobnie napisane przez legendarnego Żółtego Cesarza Huang Di, żyjącego w latach 2697–2575 p.n.e. Powstała wtedy tzw. Huangdi Neijing zawierająca podstawy nauk Taoizmu i traktaty o zdrowiu.
Medycyna i filozofia Wschodu przekazują nam, że wszystko co żyje, jest zależne od jednej siły zwanej przez Chińczyków Qi. My wszyscy i wszystko, co egzystuje, jesteśmy manifestacją tej jedynej uniwersalnej siły Natury, za którą podąża i której jest podporządkowana cała różnorodność wszelkich form życia, esencji i ruchu (Kowalska Dorscheid A., 2019).
Do podstawowych pojęć TMC należą:
- Równowaga potencjałów yin i yang, stanowiących biegunową parę przeciwieństw, które leżą u podstaw całości/pełni – tzw. Tao.
- Pięć Żywiołów, czyli Drewno-Ogień-Ziemia-Metal-Woda, które nawzajem odżywiają się, wzmacniają, osłabiają, kontrolują i niszczą – w zależności od rodzaju cykli czyli czterech obiegów czynnościowych.
- 12 głównych Narządów i ich funkcje przypisane do Pięciu Żywiołów oraz mające cechy yin lub yang (Kalmus M., 2011).
W ramach systemu pojęciowego opracowanego na przestrzeni wieków przez TMC rozwinęły się niezmiernie wyrafinowane techniki zapobiegania oraz holistycznego leczenia chorób. Należą do nich akupunktura, ziołolecznictwo, leczenie dietą, medytacja i ćwiczenia fizyczne (Yunnan Li Wu, 2022) .
Fitoterapia chińska – holistyczne podejście do zdrowia
Wiele osób zwraca się w stronę TMC, ponieważ jako medycyna holistyczna nie zna podziału na ciało, umysł i duszę i w związku z tym postrzega i leczy człowieka jako całość. Inaczej niż na Zachodzie, w Chinach pojęcie zdrowia rozumie się nie tyle jako brak chorób, co określony styl życia, który polega na uważnym i odpowiedzialnym zadbaniu o samych siebie.
W tradycyjnej medycynie chińskiej chodzi więc w głównej mierze o zapobieganie chorobom, a nie jedynie ich zwalczanie. Kiedy jeden z układów zostaje obciążony i jego równowaga ulega zaburzeniu, w konsekwencji może dojść do problemów w innych układach organizmu (Wu Li, 2020).
Leczenie naturalne w medycynie chińskiej wykorzystuje koncept Yin i Yang w celu korygowania dysharmonii i przywrócenia równowagi. Część biała okręgu (Yang): energia ruch światło słońca i siła – rozgrzewa nas, wprawia w ruch, usprawnia krążenie krwi i podnosi nas na duchu. Chińskie rośliny lecznicze, które wzmacniają Yang są ciepłe lub gorące oraz energetyzujące. Yin reprezentuje blask księżyca, chłód, płynność i odpoczynek. Zioła, które budują Yin są chłodne lub ciepłe i pomagają w odprężeniu. Natomiast małe kropki na tle pola Yin i Yang przypominają aby nie przesadzić z żadną z tych energii i starać się utrzymywać zdrowy balans miedzy nimi (Chauchan Carrie, 2021).
W dawnych Chinach lekarz cieszył się wielkim uznaniem, gdy jego podopieczni nie chorowali Tylko wtedy dostawał za swoje usługi godziwą zapłatę Jeśli działo się inaczej, musiał wyrównać swoje błędy (Kowalska Dorscheid A., 2019).
Tradycja herbaty chińskiej w medycynie oraz jej właściwości lecznicze
Herbatę (Camellia sinensis), jeden z najpopularniejszych napojów na świecie, od wieków wykorzystywano jako chińskie remedium naturalne w wielu jednostkach chorobowych. Pochodzi ona z południowych Chin, a uprawiana jest w Azji i Afryce środkowej. Według przekazów starochińskich lecznicze i pro zdrowotne właściwości zielonej herbaty zostały odkryte 2700 lat p.n.e. przez cesarza Shen Nung. W TMC używana była jako lek poprawiający krążenie, przeciwbólowy, wzmacniający odporność oraz odtruwający organizm. Spośród herbat zielonych najsłynniejsza jest herbata Xihu Longjing (studnia smoka) z miasta Hangzhou.
Unikalne, wielokierunkowe działanie zielonej herbaty potwierdzają współczesne obserwacje medyczne. Zielona herbata może także zapobiegać rozwojowi nowotworów, chorób neurodegeneracyjnych, miażdżycy oraz otyłości.
Technologia wytwarzania zielonej herbaty jest nieco odmienna niż czarnej. Aby uzyskać zieloną herbatę, jej świeżo zerwane liście są poddawane działaniu gorącej pary wodnej, aby zapobiec ich fermentacji, a następnie suszone.
Zawiera ona związki polifenolowe z grupy flawanoli, flawonoidów, proantocyjanidyny oraz kwasy fenolowe.
Właściwości zielonej herbaty:
- przeciwnowotworowe,
- przeciwstarzeniowe,
- antyneurodegradacyjne,
- przeciwmiażdżycowe, regulujące homeostazę naczyniową
- przeciwzapalne,
- regulujące masę ciała i przeciwdziałające otyłości (Całka J. i wsp., 2008).
Według chińskiej tradycji cztery grupy ludzi powinny unikać picia herbaty w nadmiarze. Pierwsza to ludzie, którzy mają problemy z zasypianiem. Druga – ludzie z chorobami serca,
w tym szczególnie z tendencją do przyspieszonego bicia serca. Trzecią grupę stanowią ludzie ze schorzeniami nerek, a czwartą – kobiety w ciąży (Lan Wu, 2013).
Ziołolecznictwo chińskie
Zioła chińskie – podział wg smaku i temperatury
Zioła chińskie i korzenie w tradycyjnej medycynie chińskiej stanowią bardzo ważny element codziennego odżywiania i wpływania na zdrowie. Ich działanie określane jest – podobnie jak w diecie – poprzez smak oraz naturę energetyczną, a nie tylko zawartość składników aktywnych, które stanowią o działaniu na organizm człowieka.
Przy rozpatrywaniu wszelkiego rodzaju ziół opisuje się je według pięciu określeń natury lub jakości termicznej:
- gorące (re),
- ciepłe (wen),
- neutralne (ping),
- chłodne (liang),
- zimne (han).
Używa się również dwóch dodatkowych terminów, jak:
- lekko zimne (wei Han),
- lekko ciepłe (wei wen).
Drugą niezwykle ważną cechą ziół jest ich smak. Istnieje pięć głównych smaków, tak samo jak w przypadku żywności.
- słodki (gan) – zioła, które wzmacniają, harmonizują oraz nawilżają,
- ostry (xin) – zioła rozpraszające i poruszające,
- słony (xian) – przeczyszczają i zmiękczają,
- kwaśny (suan) – ciągające i zabezpieczają przed normalnym wypływem płynów i energii,
- gorzki (ku) – powodują drenowanie, osuszanie i oczyszczanie.
Substancje lecznicze mogą być aromatyczne, ale nie ma to związku z ich smakiem ani jakością termiczną, lecz oznacza zdolność penetrowania do kanałów poprzez pobudzanie funkcji trawiących tzw. wilgoć i mętną wilgoć. Ich działanie jest związane ze śledzioną (Lubiewska M.).
Metody sporządzania leków w naturalnej medycynie Wschodu
Czas i pora zażywania receptur chińskich są zawsze dokładnie określone przez lekarza lub terapeutę TMC z uwzględnieniem aktualnie panujących warunków klimatycznych.
Każda receptura medycyny chińskiej zawiera:
- zioło zwane „cesarz, król” – składnik podstawowy,
- zioło „minister” – wspomaga, wzmacnia efekt terapeutyczny „cesarza” lub zmniejsza jego toksyczność,
- zioło/ -a „oficer, pomocnik, asystent” – łagodzi mniej ważne objawy,
- zioło „”ambasador, przewodnik” – kieruje działanie receptury do odpowiednich narządów lub meridianów, łagodzi zbyt mocne działanie innych ziół. Zioła kierunkowe są unikatowym rozwiązaniem chińskiej farmakologii (Kalmus M., 2020).
Rodzaje leków ziołowych i metody ich sporządzania w ziołolecznictwie chińskim:
- Odwary ziołowe – najpowszechniejsza metoda sporządzania receptur w TMC, uzyskiwane
w procesie długotrwałego gotowania ziół zalanych wodą na wolnym ogniu (kora, korzeń, łodyga). - Napary – przyrządzane głównie z jednego lub dwu rodzajów ziół w formie liści lub kwiatów, które namoczone zostają w gorącej wodzie do uzyskania naparu o odpowiedniej mocy.
- Okłady i kompresy – do przygotowania stosuje się lekko ciepły odwar ziołowy wg receptury, w którym następnie zamacza się czystą tkaninę i tak przygotowany przykłada na skórę.
- Kapsułki – zioła zmielone a następnie zakapsułkowane przy pomocy urządzenia.
- Zioła granulowane – skoncentrowany odwar ziołowy, który następnie jest wysuszony
i uformowany w małe granulki. - Maści, kremy, balsamy, olejki – o różnej konsystencji, do stosowania zewnętrznego
i miejscowego, głównie w celu uśmierzenia bólu, po urazach, w celu rozgrzania lub chłodzenia danej okolicy ciała (Chauchan Carrie, 2021).
Właściwości wybranych ziół chińskich.
Aster tatarski – Zi wan (Asteris tararici radix)
- łagodzi kaszel, usuwa śluz z dróg oddechowych podczas przeziębienia lub grypy,
- ma działanie przeciwzapalne.
Surowcem leczniczym jest korzeń.
Cibora – Xiang fu (Cyperi rotundi rhizoma)
- zioło poruszające Qi, redukujące uczucie frustracji,
- reguluje trawienie i procesy przemiany materii,
- wykorzystywane również w ginekologii przy problemach menstruacyjnych.
Surowcem leczniczym jest kłącze.
Dereń jadalny – Shan zhu yu (Corni officinalis fructus)
- stabilizuje równowagę płynową, jest ziołem ściągającym, które zapobiega nadmiernej utracie płynów,
- ma korzystny wpływ na serce, zalecany przy anemii ze względu na dużą zawartość żelaza,
- nie należy stosować w trakcie grypy i przeziębienia.
Surowcem leczniczym jest owoc.
Gałązka cynamonu – Gui zhi (Cinnamomi cassiae ramulus)
- pomaga przy przeziębienia z objawami, takimi jak dreszcze i uczucie drapania w gardle,
- wzmacnia receptury przeciwbólowe, rozgrzewa,
- pomocny również przy dolegliwościach pokarmowych takich jak zatrucia, biegunki, czy zaburzenia jelitowe,
- wspomaga odchudzanie, przyspiesza przemianę materii, obniża poziom cholesterolu, działając przeciwmiażdżycowo, obniża poziom glukozy we krwi,
- wykazuje działanie przeciwnowotworowe.
Surowcem leczniczym jest gałązka.
Głóg – Shan zha (Crataegi fructus)
- jest zalecany przy spowolnionym trawieniu, wspomaga proces odchudzania dzięki obecności błonnika, sprawia uczucie sytości co zapobiega przejedzeniu,
- ma korzystne działanie w chorobach sercowo-naczyniowych.
Surowcem leczniczym jest owoc głogu.
Jagoda goi – Gou qi zi (Lycii chinensis fructus)
- jest zalecana osobom z obniżoną energią, odpornością organizmu, anemią, w problemach
z zasypianiem, - są bogatym źródłem witaminy C, E, witamin z grupy B, związków mineralnych oraz błonnika pokarmowego,
- stosowane są m.in. przez medycynę wschodu w dolegliwościach serca, wątroby czy nadciśnieniu tętniczym,
- polecane w chorobach narządu wzroku,
- regularne spożywanie może wiązać się ze zmniejszonym ryzykiem rozwoju chorób nowotworowych – działanie antyoksydacyjne.
Surowcem leczniczym jest owoc.
Kardamon – Yi zhi ren (Cardamomum)
- kardamon uznawany za skuteczny środek wspomagający trawienie,
- ma działanie przeciwzapalne, dzięki czemu jest skuteczny w leczeniu stanów zapalnych
w organizmie, w tym zapalenia stawów czy bólów mięśniowych, - pomaga także w schorzeniach dróg oddechowych, działając podobnie jak inne korzenne przyprawy, np. imbir – rozgrzewająco, łagodzi kaszel, udrażnia zatkany nos,
- obniża ciśnienie krwi, działa kardioprotekcyjnie i antyoksydacyjnie.
Surowcem leczniczym jest kora.
Kora cynamonu – Rou gui (Cinnamomi cassiae cortex)
- wykazuje lekkie działanie napotne; stosowanie przy pierwszych objawach przeziębienia, ale także przy obrzękach z powodu słabego krążenia,
- stosuje się przy regulacji procesów trawiennych i insulinooporności,
- posiada właściwości przeciwbakteryjne, przeciwzapalne i przeciwbólowe,
- należy spożywać jako wywar, nadaje się również jako bardzo aromatyczny dodatek
do zaparzania herbaty lub gotowania kompotu.
Surowcem leczniczym jest kora.
Kozieradka – Hu lu ba (Trigonellae foeni-graeci semen)
- kozieradka jest ceniona za związki śluzowe, jakich dostarczają jej nasiona,
- korzystnie oddział na regenerację neuronów (komórek nerwowych), dzięki zawartości alkaloidu – trygoneliny. Sprzyja poprawie pamięci, polacana przy chorobach neurodegradacyjnych,
- wspomaga prace nerek (redukuje obrzęki) oraz narządów rozrodczych (w impotencji i bezpłodności),
- jest polecana przy osłabionym apetycie i problemach gastrycznych.
Surowcem leczniczym są nasiona.
Morwa biała – Sang shen (Mori albae fructus)
- morwa wspiera kontrolę poziomu cukru we krwi przy insulinooprności,
- działa kardioprotekcyjnie,
- jest bogata w antyosydanty
- chroni komórki przed stresem osydacyjnym, spowalnia procesy starzenia.
Surowcem leczniczym jest owoc.
Piwonia biała – Bai shao (Paeoniae radix alba)
- korzeń piwonii białej reguluje miesiączkowanie,
- jest polecana przy niedoborze krwi i konsekwencjach związanych z zaburzeniami miesiączkowania, przy bólu w bokach ciała, klatce piersiowej i brzuchu,
- łagodzi skurcze brzucha, mięśni i kończyn oraz ból i zawroty głowy.
Surowcem leczniczym jest korzeń.
Skórka mandarynki – Chen pi (Citri reticulatae pericarpium)
- posiada właściwości aromatyczne, jest stosowana jako napar lub dodatek do herbaty,
- reguluje funkcje trawienne i wspomaga transformację wilgoci w organizmie (obrzęki),
- chen pi jest stosowane przy rozpieraniu w brzuchu, odczuciu pełności, odbijaniu się, przy wzdęciach, nudności i wymiotach,
- ma działanie przeciwnowotworowe.
Surowcem leczniczym jest skórka dojrzałego owocu.
Traganek – Huang qi (Astragali membranacei radix)
- traganek stosowany przy niedoborze Qi z objawami osłabienia apetytu, zmęczenia i biegunki, potami, osłabieniu płuc z krótkim oddechem i skłonności do częstych przeziębień, wspomaga odporność,
- pomocne przy rekonwalescencji, przewlekłych owrzodzeniach oraz w przypadkach wyniszczających chorób,
- obniża poziom cholesterolu i cukru we krwi,
- działa przeciwzapalnie i przeciwutleniająco – stosowany jako zioło pomocnicze w terapiach nowotworowych.
UWAGA w przypadkach nadciśnienia i cukrzycy.
Surowcem leczniczym jest korzeń.
Złocień wielkokwiatowy – Ju hua (Chryzanthemi morifolii flos)
- zioło stosowane w przeziębieniach przebiegających z gorączką i wzmożona potliwością, bólem głowy i zaczerwienieniem śluzówek,
- ma działanie przeciwzapalne i wspomagające płuca,
- stosowany również w bólach menstruacyjnych.
Surowcem leczniczym jest kwiat (Chauchan Carrie, 2021, Lubiewska M., Starożytne superfoods, izielnik).
Bibliografia
- Całka J., Zasadowski A., Juranek J., Niektóre aspekty leczniczego działania zielonej herbaty, BROMAT. CHEM. TOKSYKOL. – XLI, 2008, 1, s. 5 – 14.
- Chauchan Carrie, Zioła w Tradycyjnej Medycynie chińskiej, wydanie I, Białystok 2021, wyd. Vital,
s. 22-28, 44-50, 63-88. - Yunnan Li Wu, Krótki kurs Tradycyjnej Medycyny Chińskiej, Wydanie I, Białystok 2022, wyd. Vital,
s. 14-19. - Kalmus M., Tradycyjna medycyna chińska szansą dla polskich pacjentów i polskiej służby zdrowia, 2011, s. 1-10.
- Kalmus M. Bezpieczeństwo receptur ziołowych medycyny chińskiej stwosowanych w profilaktyce
i leczeniu epidemii COVID-19, Kraków, 2020, Instytut Medycyny chińskiej i Profilaktyki Zdrowia,
s.1-5. - Kowalska Dorscheid A., Najskuteczniejsze terapie Tradycyjnej Medycyny Chińskiej. Sposoby na współczesne dolegliwości, z którymi nie radzi sobie medycyna akademicka, wydanie I, Białystok 2019, wyd. Vital, s. 13-49.
- Lan Wu, Chińska herbata, GDAŃSKIE STUDIA AZJI WSCHODNIEJ 2013/4, s. 105 – 111.
- Wu Li, Tradycyjna Medycyna Chińska na co dzień – najskuteczniejsze techniki na zdrowie
i długowieczność, wydanie I, Białystok 2020, wyd. Vital, s. 9-16. - Lubiewska M. , Zioła i surowce roślinne w fitoterapii Tradycyjnej Medycyny Chińskiej, s. 1-9.
- Starożytne superfoods
https://sekretyzdrowejdiety.pl
Jeden komentarz
Interesuję się też ziołolecznictwem. Artykuł przeczytałam z zainteresowaniem. Jest merytoryczny i moim zdaniem bardzo przystępny dla czytelnika.